'Voor het waterschap is echt iets te kiezen'

13 maart 2023 om 15:06

Dijkgraaf Marijn Ornstein roept op te stemmen

WOUDENBERG/SCHERPENZEEL/RENSWOUDE De verkiezingen zijn woensdag 15 maart. En niet alleen voor de provincies, maar ook voor de waterschappen. Het oudste, maar meteen ook minst bekende overheidsorgaan met een gekozen bestuur. ,,Maar er is echt iets te kiezen. Er worden binnen het waterschap politieke keuzes gemaakt die de burgers direct raken.''

Daan Bleuel

Aan het woord is Marijn Ornstein. Zij (,,mensen denken als ze mijn naam horen vaak dat ik een man ben’’) is Dijkgraaf van het waterschap Vallei en Veluwe dat zich ook in het verspreidingsgebied van deze krant met waterbeheer in de ruimste zin des woords bezighoudt. De functie van een Dijkgraaf is vergelijkbaar met die van een burgemeester in een gemeente. Benoemd door de Kroon, voorzitter van het bestuur, maar zonder stemrecht.

,,Water is een ondergewaardeerd fenomeen’’, vindt ze. Ornstein doelt op het feit dat Nederlanders het heel gewoon vinden dat ze (bijna altijd) droge voeten hebben, ondanks dat grote delen van ons land onder de zeespiegel liggen. Of dat er kwalitatief hoogwaardig drinkwater onbeperkt voorhanden is. Zelfs om de auto mee te wassen of het toilet mee door te spoelen Ornstein: ,,We gebruiken daarvoor water, dat kwalitatief beter is dan Spa blauw!’’ 

ONDER DRUK ,,Water is een basisvoorwaarde voor het leven’’, gaat Ornstein bijna filosofisch verder. ,,Maar wel één die onder druk staat.’’ En daar komt het werk van het waterschap nadrukkelijk om de hoek kijken. Maar dat werk is bij het grote publiek nauwelijks bekend. Ten onrechte, vindt ze.

,,Ik zag laatst op televisie een filmpje van Arjen Lubach die op een gegeven moment zei ‘oh ja, we moeten ook nog stemmen voor de waterschappen’. Vervolgens deed hij één hand voor zijn ogen en zette zijn potlood blind op het formulier. Grapje, natuurlijk, maar ik dacht wel meteen ‘hmm, er is nog een wereld te winnen’.’’

TWEE KERNWOORDEN Het werk van het waterschap is in twee kernwoorden samen te vatten; kwantiteit en kwaliteit. Ofwel het beheren van het waterpeil ten behoeve van vele gebruikers (soms met tegengestelde belangen, zoals boeren en eigenaren van natuurterreinen). En het schoonmaken van water dat door gebruik van de mens verontreinigd is geraakt. Met behulp van rioolwaterzuiveringsinstallaties. 

Met name onder druk van de opwarming van de aarde en de klimaatverandering die dat met zich meebrengt, heeft het werk van het waterschap de laatste jaren snel aan urgentie gewonnen. Ornstein: ,,De voorspellingen daarover van het internationale klimaatpanel IPCC zijn zorgelijk. De scenario’s waar ze rekening mee houden zijn slecht tot zeer slecht.’’

,,Dat betekent dat ons weer gaat veranderen’’, legt ze uit. ,,We krijgen te maken met enorme stortbuien en perioden van langdurige droogte. Voorbeelden daarvan hebben we de afgelopen jaren al meerdere keren gezien.’’

WATEROVERLAST Ze wijst op de watersnoodramp die in de zomer van 2021 Zuid-Limburg trof en die grote schade veroorzaakte in plaatsen als Valkenburg. ,,Het gevolg van een depressie die zo’n twee dagen lang vrijwel bewegingloos op één plek bleef hangen en enorme hoeveelheden water over een klein gebied uitstortte.’’ De consequenties bleven niet beperkt tot ons land; naburige regio’s in Duitsland en België werden eveneens getroffen, zelfs ten koste van meerdere mensenlevens. ,,Dan wordt ons werk wel tastbaar’’, zegt ze bedachtzaam.

Maar het omgekeerde komt ook voor. Ornstein: ,,We hebben de afgelopen zomer voor het eerst in onze geschiedenis voor delen van ons gebied het onttrekken van grondwater aan banden moeten leggen. Met name in de nabijheid van kwetsbare natuur en veelal overdag, maar toch.’’

,,Op die momenten wordt duidelijk wat de impact van ons gedrag is. Het mooie is tegelijkertijd dat het ons ook de gelegenheid geeft met mensen in die gebieden in gesprek te komen over dit soort zaken en onze rol daarin. Die waren vaak heel waardevol’’, aldus de Dijkgraaf. 

De twee extreme voorbeelden maken volgens Ornstein duidelijk voor welke taak het waterschap de komende tijd geplaatst is. ,,Het zal de kunst zijn te laveren tussen het snel afvoeren van overtollig water aan de ene kant en het vasthouden van water in het gebied om droogte te voorkomen aan de andere. We moeten ons gebied omvormen van het vergiet dat we ervan maakten naar een spons die het water dankbaar opzuigt’’, voegt ze daar beeldend aan toe. ,,En die transitie, daar zitten we middenin.’’

Relatief nieuw

Stemmen voor het waterschap is een relatief nieuw fenomeen. Pas bij de invoering van de Waterschapswet in 1992 werd het directe stemrecht voor burgers ingevoerd. In 1995 vonden de eerste verkiezingen ‘nieuwe stijl' plaats. In 2008 werden de verkiezingen voor het eerst landelijk georganiseerd. Sinds 2014 worden de verkiezingen gecombineerd met die voor Provinciale Staten.

Als het gaat om de kwaliteit van het oppervlaktewater constateer ik -als leek- een bijzondere paradox. Ik herinner me uit de jaren ‘70 het beeld van rivieren die weinig minder dan als open riolen door Europa en ons land stroomden. Fabrieken loosden ongegeneerd en ongefilterd hun afval, in water dat die naam nauwelijks nog mocht hebben. Massale vissterfte was een indringend beeld dat meer dan eens de krant haalde. 

Die tijd lijkt alweer lang achter ons. En toch maakt Europa zich grote zorgen over de kwaliteit van ons oppervlaktewater. Hoe zit dat dan? Ornstein: ,,Er is sinds de jaren ‘70 enorm veel veranderd en verbeterd. Maar onze kennis blijft zich ontwikkelen. Ook die over wat goed voor ons is en wat niet.’’

ONAFBREEKBAAR Ornstein wijst op stoffen als PFAS. ,,Dat gebruiken we om kleding te maken. Of anti-aanbaklagen in pannen. Of in blusschuim. Allemaal prachtig, maar het zijn onafbreekbare stoffen die zich ophopen in het milieu en in ons lichaam. Europa maakt zich onder meer daarover zorgen.’’

Ornstein: ,,Dit soort voorbeelden roepen overigens wel de vraag op of we moeten zorgen dat die stoffen uit het water gefilterd worden of dat we beter kunnen voorkomen dat ze überhaupt in het water terecht komen?’’ De vraag stellen is ook in dit geval bijna hetzelfde als het antwoord geven... 

Tegelijk is ze ook optimistisch over het menselijk vermogen om dit soort grote vraagstukken op te lossen. Ze noemt een voorbeeld dat buiten de invloedssfeer van de waterschappen ligt, maar wel illustratief is: ,,Ik denk aan de drijfgassen in spuitbussen die gaten in de beschermende ozonlaag boven de aarde veroorzaakten. Dat probleem is inmiddels aardig onder controle door het gebruik van die stoffen te verbieden, ook al duurt het nog jaren voor de schade echt hersteld is. Maar dat kan de mensheid dus ook!’’ 

POLITIEKE KEUZES Maar het zijn niet alleen de PFAS-stoffen die een bedreiging voor de kwaliteit van het drinkwater vormen. In toenemende mate worden ook medicijnresten in het water aangetroffen. Of microplastics die in shampoos of scrubmiddelen worden gebruikt. ,,En ook daarin kun je politieke keuzes maken’’, voegt Ornstein eraan toe. ,,Geef je veel geld uit om ook de laatste verontreiniging uit het water te halen of leg je je erbij neer als de kwaliteit ‘goed genoeg’ is?’’ 

De waterschappen zijn de laatste decennia door fusies steeds groter geworden. Vallei en Veluwe bestrijkt bijvoorbeeld een gebied dat in het noorden begrensd wordt door Elburg en Hattem, Wageningen en Renkum in het zuiden, Brummen (bij Zutphen) in het oosten en Eemnes in het westen. Een flink gebied, met verschillende karakteristieken. Zo is de hoge, droogtegevoelige Veluwe een ander gebied dan de Gelderse Vallei of de met vocht verzadigde Eempolders bij Nijkerk en Bunschoten/Spakenburg aan de boorden van het Veluwemeer.

Is dit de optimale schaalgrootte? ,,Dat weet ik niet", zegt Ornstein. ,,Maar het belangrijkste is dat je klein genoeg moet zijn om voor de uitvoering van het werk de haarvaten van het gebied te kunnen bereiken.’’

WAARDERING Ornstein haalt herinneringen op aan februari vorig jaar toen twee stormen (Eunice en Franklin) kort na elkaar het gebied teisterden. ,,In het gebied rond Epe op de Noord-Veluwe hadden we daardoor te maken met wateroverlast. Tijdens een inspectieronde bezochten we een getroffen gezin en ik verwachtte eigenlijk minstens met een kritische noot benaderd te worden. Het tegendeel was echter het geval; ik werd omstandig bedankt voor de hulp die het waterschap had geboden. Het water konden we niet tegenhouden, maar door snel zandzakken te laten aanrukken konden onze mensen het leed wel verzachten. En dat werd gewaardeerd.’’

,,Ook gaan we bij zaken als dijkverzwaring bij iedere aanwonende op huisbezoek om duidelijk te maken wat we gaan doen en waarom. Dat persoonlijke contact vinden we belangrijk om draagvlak te krijgen voor het werk dat we in het belang van de veiligheid uitvoeren.''

'Onrecht bestrijden'

Marijn Ornstein (1971) werd twee jaar geleden benoemd tot Dijkgraaf van het waterschap Vallei en Veluwe. Zij volgde daarmee Tanja Klip-Martin in die functie op.
Ze werd geboren in Egmond, woonde in Twente, maar bracht een belangrijk deel van haar jeugd door in Brazilië, waar ze in Sao Paulo opgroeide. ,,Daar heb ik milieuverontreiniging en armoede gezien'', vertelt ze daarover. ,,Daar groeide het gevoel dat ik onrecht wilde bestrijden.''
Na een studie rechten aan de Universiteit van Leiden belandde Ornstein bij een gerenommeerd advocatenkantoor. In 2002 trad ze in dienst van Schiphol, waar ze verschillende functies vervulde. Ze was er onder meer verantwoordelijk voor de brandweerzorg.