‘Perikelen op en rond de Schans’
28 december 2021 om 16:10Deel 9A
De moord op de gebroeders De Witt (het zullen je afgesneden duim en tong maar wezen die 350 jaar later in een fles met sterkwater in het Tijlers Museum in Haarlem worden tentoongesteld) op 20 augustus 1672 in het verre ‘s Gravenhage, de Engelse oorlogen, het afzetten van Jacobus II en stadhouder Willem III, die later koning van Engeland zou worden, gingen grotendeels aan de Wombargers voorbij. Zo vreemd is dat niet. Er waren nog geen kranten. De eerste Amersfoortsche Courant zou pas in 1848 verschijnen.
Overigens was het ook nog eens een keer zo lang geleden (namelijk ruim 100 jaar) dat de laatste held uit een Woudenbergs grafelijk geslacht in het kader van de Tachtigjarige Oorlog was gesneuveld. Daarbij kan worden gedacht aan Willem Taets van Amerongen, kapitein in het leger van Filips II en zoon van Johan Taets van Amerongen die kasteel Groenewoude. Johan had de Ridderhofstad in 1566 overgedragen aan zijn zoon Willem die echter zeven jaren later in 1573 bij Haarlem sneuvelde. Omdat de Taetsen Rooms-Katholiek waren en de Spaanse kant kozen konden de ‘Wombargers’ dat niet ‘zo bar veul’ schelen. Bovendien hadden die Wombargers in plaats van politiek iets anders aan hun hoofd: Overleven.
TABAKSCULTUUR Binnen dat overleven was er een nieuw tijdperk aangebroken, namelijk dat van de tabakscultuur. Het was in Amersfoort begonnen en had voet aan wal gekregen in omliggende plaatsen zoals in Woudenberg waarna het uitwaaierde naar Leersum en Veenendaal. Daarbij ging het voornamelijk om de snuif- en pruimtabak. In de jaren van de tweede helft van de 17e eeuw gingen steeds meer boeren, edellieden en particulieren over op het telen van tabak op de vaak kleine stukjes grond die ze ter beschikking hadden. Steeds meer Woudebergers trachtten hierin hun brood te verdienen.
Het jaar 1672 wordt het rampjaar genoemd. Niet alleen omdat Theodora van der Vecht van Zuylen van Nijvelt toen overleed, maar omdat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op drie fronten werden aangevallen, door de legers van Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. Het volk was redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos. Dat was meteen ook het einde van het Eerste Stadhouderloze tijdperk. Ook hierover konden de Wombargers zich niet druk maken en werden er koud noch warm van.
OORLOGSVERKLARING De Fransen overrompelden na de oorlogsverklaring van 8 april Nederland dan wel, inclusief de stad Utrecht, maar de Schans in Woudenberg had echt niet de belangstelling van Zonnekonings troepen (Lodewijk XIV). De Fransen richtten zich meer op de landhuizen langs de Vecht.
En dat was maar goed ook want inmiddels was het begrip grenadier een bevlogen woord in het leger geworden. De Fransen waren de eersten die infanteristen die granaten met een lont wierpen inzetten. Zij onderscheidden zich van de rest van het leger door hun hoge (bont)mutsen. Het laat zich raden wat er met Woudenberg en de Schans zou zijn gebeurd als deze legereenheden zich hier hadden ingezet. De Schans en het centrum van Woudenberg zou in vlammen zijn opgegaan.
GRONDGEBIED SCHANS Maar goed! Theodora was gestorven en Geerestein ging over op haar kleinzoon Steven van Lynden. Na 1671 was dus ook het goed van de Schans, leengoed van de familie Bentinck, in handen van Steven van Lynden gekomen. Maar die was toen nog maar een knulletje! De enige die verstandig voor hem kon handelen was zijn moeder Jacoba Maria van Reede.
Doordat de Fransen in 1673 dachten de strijd gewonnen te hebben stootten zij niet door naar westelijk Nederland en zo kreeg Willem III alsnog de tijd om de verdediging van Holland te organiseren. De Hollandse Waterlinie hield stand en bleek een succes te zijn. In de loop van 1673 verlieten de Franse troepen Holland weer. . Ze zullen op de Schans een zucht van verlichting hebben geslaakt.
(vervolg in deel 9B)
Bronnen: wikipedia, Archief Oud Woudenberg, Klapperman 15 mei 1985, Hedendaagse Historie 1777 Deel XXII pag 288 I.Tirion, Ir W.H.M. Nieuwenhuis, genealogie online, fredbrouwer.nl
