Haakbusschutter te paard
Haakbusschutter te paard nl.wikipedia.org

‘Effe gauw maar toch in ’t nauw’

13 november 2021 om 10:12

Deel 8D


Op 7 augustus 1629 werd de Schans alsnog op instignatie van Frederik Hendrik opnieuw in staat van verdediging gebracht. Het was duidelijk dat de Schans toch wel binnen zijn krijgstactiek paste en evenals de visie die zijn vader Maurits had een belangrijke schakel in de strategie voor de verdediging van het Sticht vormde.


 Kapitein-ingenieur Van den Bosch die voor het oostelijke deel van de provincie Utrecht was aangesteld zag erop toe dat ‘huysluyden’ ten eigen voordele aan de slag gingen „om tot haar eigen vrydom den vyand soo veel hooger te ,,stuiten" (Resoluties St. v. Holl. 3, 6 en 7 Aug. 1629). Vreemd personeel onder Woudenbergse aannemers?? Vele boeren en burgers werden gewapend met schop of spa om voor 24 stuivers per dag aan het werk te gaan op en rond de Schans. Eigenlijk werd gevraagd om onder een toverstaf en een grote stofwolk een schier onmogelijke prestatie te leveren; een haastklusje!


VERDEDIGINGSWERKEN De wallen en bastions werden in allerijl opgeknapt om een Spaanse aanval op de Gelders Vallei te voorkomen. Waar al het materiaal zoals zand, hout en stenen zo snel vandaan kwam vermelden de analen niet. Dat gold bovendien voor het wapenarsenaal. En alles moest over dat ene brugje aan de zuidelijke courtine heen! Op 11 augustus 1629 waren de verdedigingswerken op en rond de Schans in grote lijnen klaar (hoe bestond het?), behalve de linie verder naar het oosten, de latere Grebbelinie. Een ongekende krachttoer.


Waarschijnlijk waren op 11 augustus 1629 wel vuurmonden op de Schans aanwezig omdat bij latere vondsten enkele kogels van behoorlijk kaliber tevoorschijn zijn gekomen. Of kwamen zij uit restanten van munitievoorraden?


MUSSKETTEN De verdediging bestond waarschijnlijk voor een deel uit eenheden bewapend met haak- en donderbussen en een klein deel uit musketten, eigenlijk de opvolgers daarvan. Verreweg de meeste zullen nog voorladers met een lontslot zijn geweest want wapens met vuursteen ontsteking waren toen net algemeen goed aan het worden. Verder kanonnen. Maar wat moest deze bezetting tegen dat enorme leger van Montecuccoli terwijl de legers van de Staatsen nog ver verwijderd waren of voor een deel zelfs nog rond Den Bosch lagen?


Daarnaast bestond de bezetting natuurlijk nog uit een groot aantal arbeiders uit de wijde omtrek; een leger van ‘huisluiden’, gerecruteerd door de Staten van Utrecht om met de grootst mogelijke haast de Schans als verdedigingswerk in gereedheid te brengen. Dit vanwege de nalatigheid, namelijk het in staat van paraatheid houden van het bolwerk, die vanaf 1627 in de hand was gewerkt door verregaande autonomie van de provincies. Dit wreekte zich nu. ‘Effe gauw’ een verdedigingetje opzetten alsof Keulen en Aken in één dag waren gebouwd. Maar toch waren de werkzaamheden gereedgekomen ondanks dat er van enige voortvarendheid in de aanloopplannen geen sprake was. 


NADERING SPANJAARDEN Een heldhaftig wapenfeit heeft echter nooit op of rondom de Schans plaatsgevonden. Bij de nadering van de Spaanse troepen die op 13 augustus 1629 al tot Scherpenzeel waren gekomen was de Schans dan wel klaar, maar nog niet operationeel. 


Er waren dan wel enkele regimenten aanwezig, maar van een volledige militaire bezetting was nog geen sprake. Men was niet echt voorbereid op de komst van een legermacht die de Schans danig op de proef zou komen stellen.


TROMGEROFFEL Aan ‘de zelfkant’ van Woudenberg zullen ze zich opnieuw rot geschrokken zijn van het tromgeroffel en het dreigende wapengekletter. Het was een doorsnee zomerdag waarop wolken en zon elkaar afwisselden toen de vijand, onder leiding van de jonge Raimondo Monteccucoli, nauwelijks 20 jaar was hij, erin slaagde om in Scherpenzeel op de droge plekjes achter de linies te komen. Hierdoor waren de werken aan de Grebbe over de gehele breedte gezien niet zogenaamd in de keel gesloten en konden bijgevolg niet meer worden verdedigd.

(vervolg in deel 8E)


Bronnen: wikipedia, Archief Oud Woudenberg, Klapperman 15 mei 1985, Hedendaagse Historie 1777 Deel XXII pag 288 I.Tirion, Ir W.H.M. Nieuwenhuis, W.H. Schukking

De pas twintigjarige legerleider Raimondo Montecuccoli die onder zijn oom Ernesto Montecuccoli  met zijn leger de Schans belaagde.