‘De vette brief van prins Maurits’

17 mei 2021 om 21:42

Deel 6B

Op 20 april 1590 schreef prins Maurits, 22 jaar oud en kapitein-generaal in het Staatse leger, een vette brief aan de Staten van Utrecht waarin hij zijn zorgen uitte over versterking van Spaanse troepen van het garnizoen in Deventer en Zutphen en een op handen zijnde aanval op Utrecht die met alle mogelijke middelen voorkomen moest worden. Hij schreef deze brief als Mauritz, geboren Prince van Oraengien, Grave van Nassau ende Marquis vander Vere etc.

ZORGEN Hij vermeldde van geloofwaardige personen informatie te hebben gehad, als een soort inlichtingendienst, dat het garnizoen met grote aantallen ruiters en huursoldaten is versterkt. Dit leger zou het voorzien hebben op de Schans van Woudenberg en er zouden plannen klaarliggen om die te overvallen. Maurits maakte zich bijzondere zorgen. Dit duidde toch op de belangrijkheid van deze Woudenbergse vesting. Zou Woudenberg dan toch nog in plaats van een wereldstad kunnen uitgroeien tot vestingstad?

VAN NOODE Zo worden de Staten wakker geschud met deze noodkreet en wijzende vinger naar de belangrijkheid van een sterk bolwerk zoals de Schans te Woudenberg eindigt Maurits zijn argumenten met: ,, … ende wij daeromme van noode achten dat in dilligentie (aandacht) daertegens voorsien worde”, om te eindigen met: ,,ende allen anderen daer ’t meeste sal van noode wesen, te stellen, dat alsulcke schadelycke voornemen ende aenslagen des vyants in tyts voorgecomen worden”.

Tenslotte vormen nog een aantal hoogdravende en strelende woorden de ganzenveer die in het ‘wyse’ achterwerk van de verantwoordelijke persoon bij de Staten wordt gestoken. Vervolgens ondertekent Maurits in ‘sGravenhage den XXen Aprilis 1590 als ‘goetwillige vrundt’ in het Frans Maurice de Nassau.

GEBREECKEN 'Die Heere Deecken van St. Jans Baexem ende Gerard Renesse van der Aa hebben rapport gedaan van de gebreecken bij hemluijden aen de Schantze te Woudenberch bevonden ende daerbij gesien seeckere memorie van de noodige reparaties aldair te doen.' Dit rapport van de Staten van Utrecht inzake de toestand waarin de Schans zich bevond is gedateerd Sabbati XII September 1590. Andere toegepaste tijdsberekeningen laten echter zien dat 12 september 1590 ook op andere dagen viel.

Gerard van Renesse van der Aa was tevens burgemeester van Utrecht. St. Jans Baexum was een schutterij.

Er staan diverse aanbevelingen in zoals de turfschuur die achter het logement van Honthorst op de Schans moet worden gebouwd, en twee andere schuren, ook voor hooi, het verhogen van de kaden van de weg ten zuiden rondom de Schans, protocol voor het uitdelen van kruit, lonten, turf en kaarsen, en een trommelaar die dient te worden voorzien van een paard van 7 of 8 pond Vlaems …. etc. Een pond Vlaems was een Vlaamse munteenheid die ook in de rest van de Nederlanden als betaalmiddel werd geaccepteerd.

Bijzonder is de vermelding van een put aan het brouwhuis. Er werd blijkbaar bier gebrouwen. Het thuis brouwen door particulieren was aan strenge regels gebonden, die per stad verschilden. In Utrecht mochten particulieren en instellingen voor eigen gebruik wel hun eigen bierbrouwen tegen een verlaagd accijnstarief, maar alleen op het 'brouwgetouw' van een erkende brouwerij en als ze er keurig accijns over betaalden. Op de Schans moest de brouwer voor eigen kosten de inventaris ontmantelen. Het bier daar zal wel kuitbier zijn geweest.

FORTIFICATIERAPPORT Vermoedelijk werd al vrij snel na het opstellen van het fortificatierapport aan het graafwerk begonnen en is de Schans afgebouwd want eind 1590 wordt er al melding van gemaakt dat de herstelwerkzaamheden aan de Schans een aanvang hebben genomen. Nogmaals een bewijs dat er voor die tijd dus al iets vergelijkbaars was. Het verdedigingswerk was gebouwd volgens het Oud-Nederlandse stelsel van vestingbouw, vierhoekig met bastions, wallen en een brede gracht er omheen. Wel van groter formaat dan destijds gemiddeld het geval was.

(vervolg in deel 6C)

Bronnen: wikipedia, A.J. van der Aa, P.C. Molhuysen/P.J. Blok, Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek